روستای کندوان

روستای ییلاقی و تاریخی کندوان، در پای دامنه‌های کوه آتش‌فشانی سهند و در کنار رودخانه کندوان قرار دارد.کندوان یکی از شگفت‌انگیزترین و زیباترین روستاهای صخره‌ای ایران و جهان و از جاذبه های گردشگری  استان آذربایجان شرقی است که در دل صخره‌های کله قندی جای گرفته است.این روستا در 53 کیلومتری تبریز و در 20 کیلومتری شهرستان اسکو قرار گرفته است.این روستا در اردیبهشت ۱۳۷۶ در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.

نام روستای کندوان

در مورد اسم روستای کندوان دو نقل و قول وجود دارد:برخی معتقدند که این اسم از دو از دو كلمه «كند» و «وان» تشكیل شده است كه كند در زبان تركی به‌معنای روستا است؛ وان نیز پسوند اسم مكان است. برخی نیز  می‌گویند كه كندوان از كلمه كندن و كنده گان یا كندوی عسل مشتق شده است كه به دلیل آب و هوای خوش منطقه، پرورش زنبور عسل از دیر باز در این روستا رایج بوده است.

ویژگی های شاخص روستای کندوان

ویژگی شاخص روستای کندوان، معماری صخره‌ای و منازل روستایی آن است که از طریق حفر سنگ‌های کله قندی معروف به کران پدید آمده است. این کران ها در اثر فعل و انفعالات آتش‌فشانی کوه‌های سهند ایجاد شده‌اند. توده‌ها و گدازه‌های مذاب آتشفشانی، به‌وسیله باد، برف و باران در طی هزاران سال متمادی شکل گرفته و به فرم کران درآمده است و چنین منظره اعجا‌ب‌آوری در یکی از خوش آب‌وهواترین نقاط ایران ایجاد شده است.

ویژگی منحصر به فرد دیگر روستای کندوان نسبت به روستاهای مشابه آن مانند «گورمه» ترکیه و «داکوتای» آمریکا که خالی از سکنه هستند، جریان زندگی در آن است.مردمان کندوان از دیرباز در داخل خانه‌های سنگی که درون صخره‌ها کنده‌اند، زندگی می‌کنند؛ به همین دلیل، کندوان یکی از نمونه‌های زنده معماری صخره‌ای و در حال سکونت دنیا محسوب می‌شود.

آب و هوا و وشش گیاهی روستای کندوان

روستای کندوان در ارتفاع ۲,۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و روستایی ییلاقی، كوهستانی و سردسیر با آب و هوایی مطبوع در تابستان است. در فصل‌های پاییز و زمستان روستای کندوان آب و هوای سردی دارد؛کوهستانی بودن منطقه سبب ایجاد جویبارهایی در سطح مناطق شیب‌دار شده است که به‌سمت دره حرکت می‌کنند و سرشاخه‌های اولیه این رودخانه را تشکیل می‌دهند. در اطراف این روستا مراتع سرسبز زیبایی وجود دارد که عشایر زیادی را به آن جا می‌کشاند. سراسر شرق دره را نیز درختان بید كوهستانی، گردو، نارون و بادام تشكیل می‌دهد.

 شکل گیری زندگی روستای کندوان

در مورد ساكنان اولیه روستای کندوان و قدمت آن نظریات متعددی وجود دارد.برخی معتقدند  مردمان این روستا عشایری بودند كه قبلا از كندوان به‌عنوان ییلاق استفاده می‌كرده‌اند و از خانه‌های حفر شده در داخل كران‌ها، به‌عنوان منزل موقتی بهره می‌برده‌اند كه بعدها دیگر کوچ نکرده  و در آن جا ساکن شدند.برخی دیگر معتقدند این کران ها پناهگاه جنگجویانی بوده است که به دلیل موقعیت کوهستانی این منطقه کران ها را کنده و در آن پناه میگرفتند و استراحت می کردند.

اما قوی ترین روایت در مورد شکل گیری زندگی در روستای کندوان این است که مردم کندوان همان مردم روستای زیرزمینی حیله ور(در 2 کیلومتری کندوان) هستند که در زمان حمله مغولان برای در امان ماندن از حمله های آنها این کران ها را کنده و در آنها مخفی شده و پناه گرفتند.البته عوامل دیگر مانند بلایای طبیعی و سیل نیز در جابه‌جای اهالی حیله ور به کندوان موثر بوده است.

نوع کران های کندوان

مردم این روستا بر اساس نیاز و تا آن جا كه نوع سنگ‌ها امكان كندن را می‌داده است، درون صخره‌های مخروطی شكل را می‌کندند و به‌صورت فضاهای زندگی در می‌آوردند. کران‌ها به‌صورت چندتایی، جفتی، تكی، مخروطی شكل و دوک مانند و از جنس سنگ های لاهار و ایگنمبریت هستند،

 بلندی این كران‌ها به بیش از ۶۰ متر نیز می‌رسد.اولین کران‌های حفر شده که در آن‌ها سکونت یافته‌اند، در قسمت مرکزی روستا و در اطراف مسجد جامع قدیمی واقع شده و با افزایش جمعیت ابتدا صخره‌های غربی و در ادامه صخره‌های شرقی حفر شده‌اند. نکته جالب در شرط ازدواج برای جوانان، داشتن خانه‌ای حفر شده بوده است كه هنگام ازدواج توسط فامیل‌های پسر كنده می‌شد.

قسمت های مختلف کران های کندوان

تقریبا همه خانه‌ها را با تیشه دستی كنده‌اند؛ ولی چنان ظرافت و دقتی در ساختن دیوارها، طاقچه‌ها، جای درها و پنجره‌ها به كار برده‌اند كه تصور اینکه روزی همه این فضاها پر بوده و آن‌ها را با تكه تكه كندن سنگ به وجود آورده‌اند، کمی دشوار است.به‌طور کلی کران‌ها شامل فضای اصلی، یوک یری (جای رختخواب)، مطبخ، گزنه (صندوق خانه)، آستانا (ورودی)، آستانه،پنجره و آبریزگاه است.

فضای اصلی کران‌ها به‌عنوان اتاق نشیمن، اتاق پذیرایی و خواب مورد استفاده قرار می‌گیرد.در قسمت های مختلف این اتاق ها طاقچه هایی برای گذاشتن کتاب و چراغ و آینه و ... کنده شده و حتی برای مکان هایی که برای گذاشتن ظروف آب شیر و لبنیات کنده شده است سوراخ هایی جهت هدایت آب زاید آنها به بیرون از کران کنده شده است.محل خواب در اتاق اصلی  نیز به صورت سکوهایی می باشد که با فرش، گلیم و جاجیم مفروش شده است. جهت نصب چراغ در برخی از كران‌ها گیره‌هایی از وسط سقف تعبیه شده است.در اکثر اتاق های اصلی تنور نان پزی و آشپزی وجود دارد که به علت استفاده مردم امروزی از نفت به عنوان سوخت گرمایشی و دود کردن آن این تنورها از کارافتاده اند و تنورهای امروزی در بیرون از کران ها تعبیه شده است.هم چنین محل نسبتا بزرگ و مسطحی در دیواره اطاق اصلی است كه جهت گذاشتن لحاف، تشک، جاجیم و لباس مورد استفاده قرار می‌گیرد و به‌وسیله پرده از فضای اصلی جدا می‌شود.

قسمت ورودی هر كران در اصطلاح محلی آستانا نامیده می‌شود . آشپزخانه معمولا خارج از اتاق اصلی و در مجاورت آن قرار دارد. گاهی نیز در داخل كران اصلی، با استفاده از تنور آشپزی انجام می‌گیرد.

گزنه به انبارهای كوچک درون كران گفته می‌شود كه مایحتاج هفتگی خانوار از قبیل حبوبات گندم، جو و آرد در آن‌ها نگهداری می‌شود.

ساکنان روستای کندوان در خانه‌ها را به‌دلیل حفظ امنیت گونه‌ای قرار داده‌اند که امکان ورود حیوانات وحشی و نیز دشمنان احتمالی به داخل خانه‌ها وجود ندارد و درب‌ها و پنجره‌ها را کمی داخلی‌تر نصب می‌کنند.

شگفتی‌های معماری روستای کندوان

-دیواره كران‌ها سخت بوده و به‌عنوان عایق عمل می‌کنند. به همین دلیل داخل کران‌ها در تابستان خنک و در زمستان گرم است

-با توجه به اقلیم منطقه کندوان، سنگ‌های کندوان از مقاومت بالایی برخوردار هستند و از هر نوع گزندی مصون هستند.

-مخروط ها و حفره های طبیعی به دلیل وجود مواد سبک تر از سنگ ها در داخل کران و یا به علت گازهای موجود در آنهخا به مرور زمان تخریب شده و مخروط ها و حفره های طبیعی را به وجود آوردند که در ایجاد روشنایی و تهویه موثر بوده اند.

-جهت قرارگیری كران‌ها اكثرا رو به جنوب است و نحوه قرارگیری كران‌ها در كنار یكدیگر موجب شكسته شدن باد می‌شود. مردمان کندوان نیز با آگاهی در و پنجره‌ها را در داخل فضای دیوار حفر کردند تا مانع ورود برف و باران به داخل كران‌ها شوند. این امر در ایجاد عمق و سایه نیز كمک‌کننده است.

-چون کران‌ها در قسمت شمالی روستا واقع شده‌اند، سطوح مخروط‌ها به‌طور كامل از نور آفتاب جنوب برخوردار است. بیشترین سطوح پنجره‌ها نیز در سمت جنوبی كران‌ها واقع شده‌اند تا در طول روز كران‌ها از نور طبیعی و گرمای بیرون حداكثر استفاده را کنند. در سمت شمالی هیچ‌گونه روزنه‌ای وجود ندارد.

-ساكنان منطقه كندوان، منازل مسكونی خود را در طبقات اول و دوم احداث کرده و طبقه همكف را به آغل‌های خود اختصاص دادند. همچنین با اختصاص طبقه همكف یا زیرین به‌عنوان آغل از گرمای این فضا كه باعث گرم شدن منطقه مسكونی می‌شود نیز بهره‌مند می‌‌شوند.

-در بعضی از این خانه‌ها علاوه بر اتاق‌ها، با دقت و حوصله، بالكن وسیع و كشیده‌ای نیز، جلو پنجره‌ها كنده و درست كرده‌اند. شكل بالكن‌ها با هم متفاوت و متنوع بوده و بیشتر تابع شكل و فرم كوهی هستند كه در آن كنده شدند و این تراس‌ها فقط در جبهه جنوبی دیده می‌شوند.

صنایع دستی و سوغات کندوان

چاپ باتیک به‌عنوان هنر منحصربه‌فرد منطقه اسکو، سفال، انواع هنرهای چوبی از جمله منبت، معرق و کنده‌کاری، بافته‌های داری مانند قالی و گلیم و ورنی، شیشه‌گری سنتی، سنگ‌های قیمتی و نیمه‌ قیمتی نیز از دیگر هنرهای اهالی کندوان به شمار می آید. همچنین گلیم، جاجیم و روسری‌های کلاقه‌ای نیز از صنایع دستی تولید شده این مردمان است.

عسل کوهستان یکی از مهم‌ترین محصولات کندوان است. لبنیات، آب‌معدنی، گردو، گیاهان دارویی، دوشاب یا شیره انگور، عسل و بادام از خوراکی‌هایی است که می‌توانید با خود از این روستا سوغات ببرید.در فصل تابستان  زردآلو و آلبالو کندوان نظیر ندارد.خشکبار نیز از معروفترین سوغاتی های کندوان محسوب می شود.

چشمه آب‌معدنی کندوان خاصیت درمانی دارد واز دیگر عوامل جذب گردشگر به این روستا محسوب می شود. آب این چشمه جزو آب‌های کربنات کلسیم سرد با دمای ۱۰ درجه است و کمترین میزان آهک را دارد و برای بیماران کلیوی بسیار مفید است.