روستای صور

روستای تاریخی صور یکی از زیباترین و روستاهای مهم گردشگری شهرستان بناب در استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود که با توجه به معماری خاص و منحصربه‌فردش، همواره مورد توجه گردشگران و علاقمندان به توریسم روستایی قرار گرفته  است. معماری منحصر به فرد این روستا که به صورت خانه های آجری بر روی معماری های دستکند صخره ای بناشده چشم هر بیننده ای را به این روستا متوجه می کند.

صور، دهی یکی از روستاهای بخش مرکزی  شهرستان بناب است که در ۲۴ کیلومتری شمال شرقی بناب قرار گرفته است. رودخانه قلعه چای از دو کیلومتری شمال غرب روستا می‌گذرد.این روستا از شمال با  کوه دوزلاغ،از شرق باکوه پلی گونی و در جنوب شرقی با کوه فرهاد داش در یک کیلومتری جنوب شرقی روستا احاطه گردیده است.

روستای تاریخی صور حدود ۳۰۰۰ سال  قدمت دارد و دارای ساخت دوطبقه‌ای است؛خانه‌های آجری فعلی این روستا روی خانه‌های دست‌کنده‌ صخره‌ای گذشته بنا شده‌اند. این روستا در گذشته یک روستای زیرزمینی بوده است که به‌مرور زمان اهالی آن به ساخت خانه‌های روی زمین پرداخته‌اند. در حال حاضر ۲۸ خانه زیرزمینی متروکه در این روستا باقی مانده‌ است که هنوز هم امکان اسکان در این خانه‌ها وجود دارد.

با توجه به  تشکیلات صخره‌ای صور و فرم معماری آن این روستا در گذشته یه روستای مذهبی بوده و دارای معابد مهربسیاری بوده است که همگی در سینه کوه کنده شده و به جز یک ورودی کوچک راه ورود دیگری ندارند.این معابد و خانه ها دارای اتاق‌ها، طاقچه‌ها، تالارها، آخورها و سکوهای ویژه می باشد که از هر قسمت برای مراسم خاص یا فعالیت‌های نجومی استفاده می‌شد.

یک فرضیه دیگر نیز در مورد خانه های این روستا بر این است که  که امکانات امن و مخفی این نقطه دورافتاده از قرن هفت به بعد برای اجتماع صوفیان به کار می‌رفت. مهم‌ترین ویژگی خانه های صخره‌ای صور را می‌توان فضای زیرزمینی و تاریکی و انزوایی دانست که در اعماق کوه‌های دوردست ایجاد شده است. نکته جالب تر و هیجان انگیزتر  اینکه تمام فضاهای موجود در آن به‌وسیله معابر مخفی و زیرزمینی به یکدیگر متصل می‌شدند و از طریق تونلی عمیق و طولانی واحدهای مختلف دو سوی دره با هم ارتباط داشتند. مسلما ایجاد چنین شبکه ارتباطی گسترده در شرایط سخت کوهستانی برای آفرینندگان آن یک شاهکار محسوب می‌شود.

روستای صور در دره‌ای است که دو طرف آن منازل مسکونی قرار دارد. رودخانه‌ای در میانه روستا جاری است که روستا را به دو قسمت شمالی-جنوبی تقسیم می‌کند و تونل های زیرزمینی ارتباطی بین دو طرف روستا از زیر این رودخانه نیز می گذرد.

معماری‌های صخره‌ای نیز در دو جهت و در زیر خانه‌های مسکونی فعلی قرار گرفته‌اند. این معماری از سمت ورودی روستا در جنوب آغاز می‌شود و به‌سمت شرق ادامه دارد.

هر واحد صخره‌ای شامل اتاق نشیمن، طویله، انباری با پلان‌های مدور و بعضا بیضی است که در وسط اتاق نشیمن سکویی با ارتفاع ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر تعبیه شده است که بالای آن، فضایی گنبدی شکل با نورگیری برای روشنایی وجود دارد.

طویله خانه دورتادور سکوی اتاق نشیمن قرار گرفته است. آغل‌ها را در کنار سکوی نشیمن در داخل سنگ به‌شکل ماهرانه‌ای کنده‌اند و حتی جای بستن حیوانات را در کنار آغل به‌صورت حلقه‌های تراشیده‌اند. در گوشه‌هایی از این مجموعه‌ها، فضاهایی به‌عنوان انباری تعبیه شده است. در دیوارها و پایه‌های سنگی حفره‌هایی دیده می‌شود که بیانگر محل‌های پیه‌سوز است. همچنین سوراخ‌هایی روی دیوارها به‌عنوان قلاب برای آویزان کردن یا بستن وسایل به کار می‌رفتند. از هر واحد صخره‌ای راهی به واحد کناری وجود دارد و بنا به اظهارات مردم محلی این فضاها در چند طبقه هستند که به زیرزمین معماری صخره‌ای راه می‌یابند.

داخل معماری  روستای صور فوق تاریک و تنها روشنایی آن، نورگیرهای بسیار کوچک و روزنه‌های سقف هستند. فضاها، طاقچه‌ها، طاق‌نماها، حفره‌ها، آغل‌ها و… همگی به‌وسیله کلنگ ایجاد شده‌اند که هنوز آثار آن دیده می‌شود. سنگ مورد استفاده برای ساخت نیز سنگ ماسه‌ای است. دالان‌های چوبی ورودی این معماری‌ را برای جلوگیری از نفوذ آب باران و برف پوشانده‌اند. همچنین در برخی از خانه‌ها هنگام کندن کوه، ستون‌هایی تراشیده‌اند که از آن برای حفاظ سقف استفاده می‌شد. پوشش بام خانه‌ها از گنبد بود و دریچه‌هایی برای عبور نور آفتاب در خانه‌ها وجود داشت.

در حال حاضر خانه‌های روستایی  صور روی این معماری صخره‌ای قرار دارند. طبقه بالایی که توسط روستاییان ساخته شده است، به فضای مسکونی اختصاص دارد. طبقه پایین یا همکف که تاسیسات غار را شامل می‌شود، محل نگهداری احشام یا محصولات کشاورزی خانواده هاست.

در حال حاضر این روستا جزو روستاهای زنده کشور محسوب می‌شود و خانه‌های اهالی آن به‌وسیله کلنگ و ابزار انسانی در دل کوه ساخته شده است. موضوعی که این غارها را برجسته و حائز اهمیت می‌کند، پیچیدگی در ساختار معماری آن‌ها است و از همین رو، ساختار معماری غارهای صور پیشرفته‌تر از کله‌قندهای کندوان است. در واقع، غارهای کندوان به‌شکل ساده ساخته شده‌اند؛ اما خاک غارهای صور به‌مرور زمان از خاک ماسه‌ای به سنگ ماسه‌ای تبدیل شده‌اند و از مقاومت و ویژگی منحصربه‌فردی برخوردار هستند. همچنین در داخل غارهای صور گودال‌های کوچکی وجود دارد که برای ذخیره آب استفاده می‌شدند. به احتمال زیاد تاریخ ساختاری این غارها به دوران غارنشینی می‌رسد؛ ولی از لحاظ تنوع خاک‌شناسی با خاک کندوان یکی است.

روستای صور بناب و معماری صخره‌ای آن به شماره ۳۰۸۶ در تاریخ ۱۷ بهمن ماه ۱۳۷۹ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، ۲۴ کیلومتری شمال شرق بناب